Aktif öğrenme; öğrencilerin kendi öğrenme sorumluluklarını üstlendiği ve her yönden öğrenme süreci boyunca aktif olduğu, bireysel veya grup hâlinde çalışma imkânı bulduğu, çeşitli tekniklerle öğrenme ortamının zenginleştirildiği bir öğrenme modeli olarak öne çıkmaktadır (Açıkgöz, 2009; Çelik vd., 2005; Simons, 1997).
Aktif öğrenme yaklaşımı ile oluşturulan öğrenme ortamlarında öğrenciler; bilimsel düşünmeyi, neden-sonuç ilişkileri kurmayı, araştırma yapmayı, araştırmalarından bir sonuca ulaşmayı kendi deneyimleriyle öğrenirken bir taraftan da problem çözme, karar verme, etkili iletişim gibi becerilerini geliştirme fırsatı yakalar (MEB, 2020).
Görsel: Aktif öğrenme ortamı
Aktif öğrenmede birçok teknik kullanılmaktadır. Kullanılan bu teknikler bilgi aktarmaktan ziyade öğrencilerin becerilerini geliştirmeye odaklanır ve öğrencilerin daha üst düzeyde düşünmeyi gerektiren etkinlikler içerisinde olmasını sağlar (Brame, 2016).
Bu tekniklerden bazıları aşağıda açıklanmıştır:
Akvaryum
Akvaryum tekniği öğrencilerin ilgilendikleri veya anlaşamadıkları bir konunun öğretiminde birçok öğrencinin tartışmaya katılmasını sağlamak için kullanılır (Büyükikiz, 2021). Bu teknikte sınıfın ortasına bir çember kurulur, çemberin ortasına ise bir sandalye koyulur. Konu hakkında söz almak isteyen öğrenciler, çemberden çıkarak sandalyeye oturur ve konuşmalarını yaptıktan sonra yeniden çembere katılır.
Kar Topu
Kar topu tekniği, öğrencilerin bir konu hakkındaki fikirlerini küçük gruplardan başlayıp tüm sınıfla etkileşime girerek kendi görüşlerini aktardığı veya arkadaşlarının konu hakkındaki fikirlerini öğrendiği bir tekniktir. Bu teknikte öğrenciler önce ikişerli gruplar hâlinde tartışır, ardından bu gruplar önce dört kişilik gruplara, daha sonra sekiz kişilik gruplara ve sonunda bütün öğrencilerin olduğu sınıf grubuna dönüşür.
Kart Gösterme
Kart gösterme tekniği, öğrencilerin bir konu ile ilgili görüşlerinin alınmasında kullanılan tekniktir. Bu teknikte kullanılan kartların çeşitli anlamları vardır (Yeşil renk söz konusu fikre katılmayı, sarı renk fikre yönelik kararsızlığı, kırmızı kart ise fikre katılmamayı ifade eder.) ve öğretmen çeşitli fikirleri sınıfa sunduğunda öğrenciler, bu fikre yönelik kendi görüşlerini temsil eden kartı havaya kaldırarak gösterir (Şimsek, 2024).
Istasyon
İstasyon tekniği; bir konunun öğretiminde, bir uygulamanın gerçekleştirilmesinde, öğrencilerin konunun veya uygulamanın her aşamasında aktif rol almasını sağlayan bir tekniktir. Bu teknikte konu bölümlere ayrılarak her bölüm için bir istasyon oluşturulur. Öğrenci grupları bir istasyonda çalışırken öğretmen grupların yer değiştirmesini ister. Yeni istasyona geçen gruplar diğer arkadaşlarının yaptıkları çalışmaları devam ettirir. Grupların tüm istasyonlarda çalışması ve tüm görevleri tamamlamasıyla çalışma sona erer.
Şerit Zinciri
Bu teknikte öğrencilere bir uygulamanın adımları şerit biçiminde bir kâğıda karışık bir şekilde yazılarak dağıtılır. Öğrenciler, uygulamanın adımlarını doğru şekilde belirlemeye çalışırken aynı zamanda mantıksal düşünme süreçlerini de harekete geçirmiş olur (Eral, 2021).
Altı Şapkalı Düşünme
Altı şapkalı düşünme tekniği öğrencilerin bir konuya farklı açılardan bakmasını sağlayan bir tekniktir. Bu teknikte altı farklı renkte şapka vardır. Her rengin bir düşünme biçimini temsil ettiği bu teknikte öğrenciler yeşil şapkayı taktığında konuya yaratıcı, kırmızı şapkayı taktığında duygusal, siyah şapkayı taktığında kötümser, sarı şapkayı taktığında iyimser, beyaz şapkayı taktığında tarafsız, mavi şapkayı taktığında ise konuya dair tüm düşünceleri toparlayan değerlendiren bir yaklaşım sergiler.
Pazar Yeri
Pazar yeri tekniği öğrencilerin sınıf içinde kendi fikirlerini özgürce kâğıtlara yazdığı, diğer arkadaşlarıyla etkileşim kurarak onların fikirlerini ve çözüm önerilerini aldığı ve bu sayede öğrenme ortamına aktif katılım sağladığı bir tekniktir (Büyükikiz, 2021).
Hızlı Tur
Hızlı tur tekniği, öğrencilerin bir konu hakkındaki görüşlerini bir önceki arkadaşının görüşlerini tekrar etmeden hızlı bir şekilde tüm sınıfa aktarmasıdır. Bu teknik uygulanırken dersin konusu veya bir sorun belirlenir, ardından öğrenciler bu konu hakkındaki görüşlerini belirtir. Konuyla ilgili herhangi bir düşüncesi olmayan öğrenci hızlıca geçilir ve sıra bir sonraki öğrenciye geçer (Açıkgöz, 2009).
Teknoloji odaklı öğrenme senaryolarında aktif öğrenme tekniklerinden sıklıkla faydalanılır. Öğrenme tasarımlarında durağan içerikler yerine aktif öğrenme teknikleri kullanıldığında süreç, öğrenci katılımıyla etkin bir öğrenme sürecine dönüşür. Özellikle teknolojinin derslerle bütünleştirilmesinde kullanılan dijital materyallerin öğrencilerin aktif katılımını destekleyici, bireysel veya grupla iş birliğine teşvik edici, öğrencilerin derse yönelik ilgi ve motivasyonlarını destekleyici nitelikte olmasına önem verilir.
Aşağıda aktif öğrenme tekniklerinin teknoloji odaklı öğrenme senaryolarında yer verildiği iki senaryo örneği sunulmuştur:
ÖRNEK 1
Ders: Matematik-Pazar Yeri Tekniği
Öğretmen; video paylaşım platformunda bulunan “Paralel İki Doğrunun Bir Kesenle Yaptığı Açıları Origami ile Oluşturma” adlı videoyu EBA içeriklerim bölümüne ekler, öğrenciler ile paylaşır, origami adımlarını yerine getirir. Bazı adımlarda videoyu durdurarak “Bir doğruya paralel bir doğru oluşturmak için kâğıdı nasıl katlayabiliriz?”, “İki paralel doğruyla bir kesenin oluşturduğu açılardan hangileri eştir?” gibi sorularla öğrencilerin bir sonraki adımı tahmin etmelerini ister. Öğrencilere kâğıtları katlamaları sonucunda oluşan açıları açıölçer ile ölçmelerini söyler ve öğrenciler eş açıları gözlemlerler. “Açıölçerimiz olmasaydı eş açıları göstermek için ne yapabilirdik?” sorusunu öğrencilere yöneltir ve öğrencilerden farklı çözüm yolları bulmalarını ister. Çalışmada öğrencilerin bulduğu çözüm yolları dijital pano ya da post-it (yapışkan not) oluşturma araçları kullanılarak alınır.
ÖRNEK 2
Ders: Türkçe-Altı Şapkalı Düşünme Tekniği
Öğretmen, karbon ayak izi ile ilgili fotoğrafları etkileşimli tahtada açarak bu konuyla ilgili öğrenci fikirlerini alır. Bu amaçla öğrencilerine karbon ayak izini artıran eylemlerin neler olduğu konusunda bilgi vererek onlardan iklim değişikliği sorununa yönelik çözüm önerilerinde bulunmalarını ister. Bunun için aktif ögrenme tekniklerinden altı şapkalı düşünme tekniğini uygulayan öğretmen, öğrencilere farklı renkte şapkaları rastgele dağıtarak ilgili rengin özelliğine göre öğrencilerden kendi görüşlerini ifade etmelerini ister. Öğretmen, öğrencilerden gelen çözüm önerilerini etkileşimli tahtadan açtığı zihin haritası oluşturmayı sağlayan web araçlarından birini kullanarak bir araya getirir ve bu çalışmayla öğrenci görüşlerini görselleştirmiş olur.
Kaynak: YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLARLA TEKNOLOJİ ODAKLI ÖĞRENME SENARYOLARI İÇIN ÖĞRETMEN EL KITABI – MEB YEĞİTEK
