İş birlikli öğrenme, öğrencilerin küçük gruplar hâlinde birlikte çalışarak birbirlerinin öğrenmelerine yardımcı oldukları ve ortak bir hedefe ulaşmak için çaba gösterdikleri bir öğrenme modeli olarak ön plana çıkmaktadır (Açıkgöz, 1992).
Bu modelde, öğrenciler sadece bilgiyi pasif bir şekilde almazlar; aynı zamanda bilgiyi üretme, değerlendirme ve paylaşma süreçlerine aktif olarak katılırlar. İş birlikli öğrenmenin en önemli özelliklerinden biri, öğrencilerin birbirlerinin öğrenme süreçlerine aktif olarak katkıda bulunmalarıdır (Johnson ve Johnson, 1990). Bu sayede öğrenciler, sadece bilgi edinmekle kalmaz; aynı zamanda empati kurma, problem çözme ve zaman yönetimi gibi hayata dair birçok önemli beceriyi de geliştirirler (Erdem, 2009).
İş birlikli öğrenmede takım-oyun-turnuva, iş birliği, birlikte okuma ve kompozisyon (BİOK), ayrılıp birleşme, öğrenci takımları başarı bölümleri (ÖTBB) ve buluş gibi çeşitli teknikler, öğrencilerin aktif katılımını sağlayarak öğrenme süreçlerini zenginleştirmektedir (Arslan ve Engin, 2021).
Bu tekniklerden bazıları şu şekilde açıklanabilir:
Takım-Oyun-Turnuva
Takım-oyun-turnuva, öğrencilerin belirli bir konuda bilgi ve becerilerini geliştirmek için takımlar hâlinde çalıştıkları ve rekabet ettikleri bir tekniktir. Bu teknikte öğrenciler öncelikle küçük takımlarda belirlenen bir konuyu çalışır, ardından bu konuyla ilgili oyunlar oynar ve son olarak farklı takımlarla turnuva düzenler. Bu süreçte öğrenciler hem bilgiyi pekiştirir hem de takım çalışması, rekabet ve iletişim becerilerini geliştirir (Maden, 2010).
Iş Birliği-Iş Birliği
İş birliği-iş birliği tekniğinde öğrenciler öncelikle küçük gruplarda bir konuyu çalışır ve daha sonra farklı bir grupla bir araya gelerek bulgularını paylaşır ve tartışır. Bu sayede öğrenciler hem kendi öğrenmelerini derinleştirir hem de farklı bakış açılarıyla karşılaşarak yeni bilgiler edinirler. Bu teknik, öğrencilerin kritik düşünme ve iletişim becerilerini geliştirmeye yardımcı olur.
Birlikte Okuma ve Kompozisyon (BIOK)
BİOK tekniğinde öğrenciler ortak bir metni birlikte okur ve bu metinle ilgili farklı türlerde kompozisyonlar yazar. Bu sayede öğrenciler metin anlama-yazma becerilerini ve yaratıcılıklarını geliştirirler. Ayrıca bu teknik öğrencilerin birbirlerinin fikirlerine saygı duymayı ve farklı bakış açılarını değerlendirmeyi öğrenmelerine yardımcı olur (Gömleksiz ve Bozpolat, 2020).
Ayrılıp Birleşme
Bu teknikte öğrenciler gruplara ayrılır ve grubun her bir üyesi, bir görevi tamamlamak üzere diğer gruplardaki aynı göreve atanmış kişilerle çalışmalar yürütür. Çalışmalar tamamlandığında öğrenciler ilk gruplarına geri dönerek yaptıkları iş ve işlemleri arkadaşlarıyla paylaşır (Eral, 2021).
Öğrenci Takımları Başarı Bölümleri (ÖTBB)
ÖTBB tekniğinde öğrenciler heterojen gruplara ayrılır ve ortak bir hedefe ulaşmak için birlikte çalışır. Gruplar, belirlenen konuları birlikte çalışarak öğrenir ve bu süreçte birbirlerine destek olur. Bu teknik, öğrencilerin hem akademik başarılarını hem de sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olur (Küçükilhan, 2013).
Grup Çalışması
Grup çalışmasında, öğrencilerin belirli bir konu veya proje üzerinde birlikte çalışarak bilgi ve becerilerini paylaştıkları, birbirlerinden öğrenerek ortak bir hedefe ulaşmayı amaçladıkları iş birlikli bir öğrenme yöntemidir (Derviş, 1993).
İş birlikli öğrenme, teknoloji odaklı öğrenme senaryolarında etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Dijital araçlar ve platformlar, öğrencilerin birlikte çalışarak sorun çözme, araştırma yapma ve projeler oluşturma gibi becerilerini geliştirirken onlara etkileşimli ve iş birlikli bir öğrenme ortamı sunar. Özellikle çevrim içi iş birlikli araçlar (ortak düzenlenebilir belgeler, dijital tartışma panoları ve sanal sınıflar), öğrencilerin farklı tekniklerle iş birliği yaparak derslere katılımını sağlar. Örneğin ayrılıp birleşme tekniği dijital ortamda uygulandığında her öğrenci bir konunun farklı bir bölümünü öğrenip gruba sunarken teknoloji aracılığıyla bu sunumları video, slayt veya etkileşimli içerikler hâline getirebilir. Bu sayede öğrencilerin hem bireysel sorumlulukları hem de grup çalışmasına katkıları artar, aynı zamanda ders içeriğine yönelik ilgi ve motivasyonları da desteklenir. Aşağıda iş birlikli öğrenme tekniklerinin teknoloji odaklı öğrenme senaryolarında nasıl uygulanabileceğine dair iki örneğe yer verilmiştir.
ÖRNEK 1
Ders: Sosyal Bilgiler-Grup Çalışması
Öğretmen öğrencileri sınıf mevcuduna göre ikişerli veya üçerli gruplara ayırır. Her bir gruba, yönetimin karar alma sürecini etkileyen unsurlardan bir maddeyi verir. Öğrencilerden araştırma yapmalarını, konuyla ilgili haber toplayarak poster ve afiş oluşturma araçları ve görsel düzenleme araçları ile sınıf panosunda sergilenmek üzere poster hazırlamalarını ister. Oluşturulacak posterlerin web aracı ile hazırlanan akran değerlendirme formları ile arkadaşları tarafından değerlendireceğini söyler ve formun kriterleri hakkında öğrencileri bilgilendirir. Web araçlarının nasıl kullanılacağı ile ilgili olarak öğrencilere gerekli bilgileri verir. Ayrıca iş birlikli çalışmayı destekleyen araçlar ile oluşturulan ortak alana hazırlanan posterler yüklenir, öğrenciler birbirlerinin çalışmalarına yorum yazmaları için teşvik edilir. Ortak alana yüklenen posterler akran değerlendirme formu ile değerlendirilir. En beğenilen posterler sınıf panosunda sergilenir.
ÖRNEK 2
Ders: Fen Bilimleri-Grup Çalışması
Öğretmen sınıfa bir haber metni getirir ve sınıfa dağıtarak metnin okunmasını sağlar. Okunan haber üzerine öğretmen öğrencilere aşağıda verilen soruları sorar:
- Yağmur suyu hasadı nedir?
- Neden yağmur suyu hasadına ihtiyaç duyulmuş olabilir?
- “Artan kuraklık ve su kıtlığı tehdidi karşısında vatandaşlar alternatif çözümler aramaya başladı.” sizin bu soruna karşı önerebileceğiniz çözümler nelerdir?
Sınıf yönetimi araçları ile öğrencileri 4-5 kişilik gruplara ayırır (Öğrenci grupları konuyla ilişkili biçimde isimlendirilebilir. Örneğin su, hava, toprak, enerji gibi). Gruplardan kuraklık ve su kıtlığına karşı çözüm önerileri içeren bir çalışma yapmalarını, bunun için de öncelikle fikir alışverişinde bulunmalarını ve karar verdikleri tasarım için araştırma yapmalarını ister. Ardından yaptıkları araştırma bulgularını grup arkadaşları ile paylaşmak üzere iş birlikli çalışmayı destekleyen web araçları ile hazırlık yapmalarını söyler.
Kaynak: YENİLİKÇİ YAKLAŞIMLARLA TEKNOLOJİ ODAKLI ÖĞRENME SENARYOLARI İÇIN ÖĞRETMEN EL KITABI – MEB YEĞİTEK
